کاریز یا کهریز واژه ی فارسی به معنی قنات است. قنات یا همان کاریز اختراع ایرانیان بوده است و قدمتی معادل تمدن ایران باستان دارد و با وجود قدمت بسیار زیاد آن و رشد فن آوری های نوین، هنوز هم در بسیاری از نواحی گرم و خشک این سرزمین برای مردم و زندگی آنها حیاتی است. کاریز ها معمولاً از ارتفاعات یا همان چاه مادر شروع شده و در نهایت به مظهر کاریز جایی که آب از دل خاک بیرون می آید. ختم می شوند. حفر کاریز در جزیره ی کیش که اختلاف ارتفاع چندانی ندارد و جمع آوری آب های سطح الارضی و هدایت آن نشان از خلاقیت ایرانیان در قدیم الایام داشته است.
کاریز کیش یک قنات قدیمی با قدمت حدود دو هزار سال است و احتمالاً در زمان اشکانیان احداث شده و 15 کیلومتر طول دارد. این قنات به عنوان یکی از اصلی ترین منابع آب آشامیدنی منطقه محسوب می شده است. آب قنات کاملا زلال و شفاف و شیرین است. علت زلال بودن آب، عبور آن از لایه های مختلف رسوبی و مرجان های تصفیه کننده در آب است و علت شیرین بودن آن هم این است که منبع اصلی آن آب باران است. مردم جزیره از این آب برای آشامیدن و آبیاری مزارع استفاده می کردند و بخشی از آن را هم به کشتی های مردم سواحل دیگر خلیج فارس مثل: دبی و عمان و شارجه می فروخته اند.
این کاریز دارای 274 حلقه چاه بوده است که هم اکنون از 74 چاه آن در مجموعه ی شهر زیرزمینی کاریز استفاده می شود. بعضی از این چاه ها به طور کاملاً دست نخورده باقی مانده و بعضی از آنها را جهت تهویه ی بهتر هوا و نوردهی بیشتر به صورت مخروطی درآورده اند.
عمق متوسط کاریز 12 متر است و در برخی نقاط تا 16 متر هم می رسد. این کاریز به طور متوسط 8 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. مردم منطقه می توانستند از هر چاه با استفاده از دلو (dalv) و طناب آب برداشت کنند هرچند بهترین روش برای برداشت آب رفت و آمد از طریق پایاب بوده است. در کنار ورودی موزه، یکی از پایاب های کهن کیش با قدمتی حدود 800 سال قرار دارد. پایاب شکلی شبیه پله های آب انبار دارد که از سطح زمین با پله به پایین می آمدند و با کوزه آب مورد نیاز خود را از کاریز برداشت می کردند.
اثر فسیل های آب زیان دریایی با قدمتی حداکثر حدود 570 میلیون سال در این کاریز مشاهده می شود که مربوط به زمانی می شده که این قسمت به عنوان بخشی از بستر دریا بوده است.
عملیات شهر زیرزمینی کاریز از شهریور ماه 1378 به همت آقایان حاجی حسینی و روستایی در محل اتصال سه رشته ی کاریز آغاز گردید. کانال های موجود که فقط مسیر عبور آب بود، به وسیله نیروی انسانی و با دست و کلنگ و تیشه تعریض و خاک برداری شد و مساحت فعلی این شهر زیرزمینی در حال حاضر حدود 15 هزار متر مربع است که بر روی قنات قدیمی احداث شده است. شهر زیرزمینی کاریز دارای سه فاز است. فاز یک مجموعه رستوران سنتی است. فاز شماره ی دو که در حال احداث است مجموعه ای به طول تقریبی 700 متر خواهد بود که برای قایقرانی مشابه غار علیصدر همدان طراحی و ساخته خواهد شد. پیش بینی می شود که این فاز در سال 1390 به بهره برداری برسد. فاز شماره ی سه مجموعه ی موزه ی کاریز است.
در بخش سرسرا با استفاده از سنگ های مرجانی نمای دماغه ی کشتی ساخته شده است که بازتاب آن در آب هم دیده می شود. در سرسرا درخت هایی با نام محلی گارون زنگی وجود دارد که میوه ای مشابه درخت گردو یا انبه کوچک با هسته های فراوان دارد که میوه ی آن قابل خوردن است. درخت اکالیپتوس نیز در این محوطه وجود دارد. در یکی از راهرو ها اثر فسیلی یک لاک پشت با قدمت حدود 570 میلیون سال در سقف مشاهده می شود.
جریان آب در کاریز آن چنان کم است که احساس می کنی آب ساکن است اما در حقیقت یک جریان بسیار آرام دارد. آب، یک مادر چاه دارد که از سمت صفین قدیم پشت بازار عرب ها آغاز می شود و رشته ی دیگری هم دارد که از سمت روستای باغو و از سمت جنوب غربی و کشتی یونانی می آید و همراه با رشته سوم که از حدود بازار مریم فعلی می آید در مجموعه ی کاریز به هم می پیوندند و به سمت شهر حریره می روند که مظهر چاه قنات در شهر باستانی حریره قرار دارد. هم اکنون در آب کاریز ماهی های ریز سیاه رنگی به نام گامبوزیا وجود دارند که درگذشته وجود نداشته اند و توسط مسئولین کاریز در آب ریخته شده اند. این ماهی ها قابلیت زنده ماندن در آب شیرین را دارند، بچه زا هستند و از لارو حشرات تغذیه می کنند.
درجه حرارت داخل تونل های کاریز بین 22 تا 25 درجه ی سانتی گراد است و رطوبت آن در تابستان ها و فصول شرجی سال بیشتر می شود.
مجموعه ی شهر زیرزمینی کیش به همت و با هزینه ی بخش خصوصی احداث و راه اندازی شده است و برخلاف بسیاری از مناطق دیدنی ایران از مدیریت خوبی بهره مند است.
مجتمع توریستی کاریز در بلوار میرمهنا حدفاصل میدان المپیک و میدان فارور واقع شده است.
امکانات رفاهی:
* فضای مناسب برای پارک اتومبیل موجود است. در هوای گرم کمی درز شیشه ی اتومبیل خود را باز بگذارید.
* جهت ورود، لازم است بلیط تهیه کنید.
* معمولاً بروشور موجود نیست.
* راهنما شما رابه بخش های مختلف کاریز هدایت می کند و اطلاعات لازم را در اختیار می گذارد.
* آب آشامیدنی در رستوران موجود است.
* فروشگاه صنایع دستی و چایخانه در سایت وجود دارد.
* رستوران سنتی ظهر ها از ساعت 12 تا سه بعداز ظهر و شب ها از ساعت 9 تا یک بامداد معمولاً همراه با موزیک زنده قابل استفاده است.
* کیفیت سرویس بهداشتی نسبتاً قابل قبول است.
* تلفن همراه در داخل کاریز آنتن نمی دهد.
* در کاریز نور کافی برای بازدید وجود دارد. ممنوعیتی برای فیلمبرداری و عکسبرداری وجود ندارد.
* فن های پرتابل متعددی در داخل راهروها وجود دارد تا در هنگام شلوغی یا گرمای بیش از حد به تهویه ی هوا کمک کند.