شهر تاریخی حریره

شهر 800 ساله حریره مربوط به سدهٔ ۵ تا ۱۰ ه. ق. است و در شمال جزیره کیش واقع شده و این اثر در تاریخ ۱ شهریور ۱۳۷۶  به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، شهر باستانی حریره واقع در بخش کیش از توابع شهرستان بندر لنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است.

در شهر تاریخی حریره جزیره کیش بقايايى در مرکز ساحل شمالى جزيره قراردارد كه به احتمال بسيار قوى به دوره ساسانيان و اوايل دوره اسلامى بر مى گردد  . اين بقايا در وسعتى بالغ بر سه کيلومتر مربع ، بازگو کننده اين مطلب است که روزگارى شهرى بزرگ و اباد در اين منطقه وجود داشته و جمعيت کثيرى را در خود جاى مى داده است.

در شمال جزیره کیش در کنار مجموعه ورزشی المپیک آثاری و ویرانه‌هایی دیده می‌شود که یادگای از شهر باستانی، حریره‌است . زمان رونق یا دوران طلایی شهر حریره کیش از سال ۳۶۷ تا ۹۱۲ هجری قمری بوده‌است. محوطه باستانی حریره، براساس نتایج کاوشهای باستان‌شناسی انجام شده تا امروز، از مجموعه ساحلی و خانه اعیانی، حمام، مسجد و قنات‌های قدیمی تشکیل شده است.

بقاياي شهر تاریخی حريره در امتداد ساختمانهاي بندرگاه و دفاتر آن ، قابل ديدن است. طبق نظر سازمان ميراث فرهنگي ، شهر حريره هشتصد سال قدمت دارد. گستره پستي و بلندي‌ها و خرابه‌هاي شهر قديمي حريره حدود ۱۲۰ هكتار وسعت دارد و روزگاري شهري بزرگ و آباد در منطقه بوده است. دوران طلايي شهر حريره کيش از سال ۳۶۷ تا ۹۱۲ هجري قمري بوده‌است. آن چه امروز از اين شهر بر جاي مانده حجمي از معماري شهري است. اما كمتر و به ندرت اتاق‌ها و پوشش‌ها و سقف‌هاي سالمي بر جاي مانده است جز در پاره‌اي موارد كه پوشش‌هاي تاقي شكل سنگي از گزند تخريب در امان مانده‌اند.

بندر شهر تاريخي حريره، يك شهر يك پارچه و متمركز با معماري برون‌گرا بوده و از معماري دفاعي و درون‌گراي ديگر شهرهاي تاريخي ايران در آن نشاني نيست. انتخاب اين بخش از جزيره براي ايجاد شهر حريره طبيعي‌ترين و معقول‌ترين انتخاب بوده چرا كه ساحل صخره‌اي مرتفع آن از سطح دريا تقريبا ده متر بلندتر است و وجود سه خليج و دماغه كه نقش بندرگاه طبيعي را دارد و همچنين درياي نسبتاً آرام‌تري از ديگر كرانه‌ها و سواحل جزيره خود عامل شكل‌گيري شهر در ساحل شمالي شده است. تاكنون عمليات اكتشافي باستان‌شناسي بقاياي شهر تاريخي حريره در سه مجموعه مجزا انجام شده است.

خانه اعياني: خانه اعياني يادآور خانه‌هاي چندخانوار قديمي در داخل فلات ايران و در شهرهايي چون يزد، اصفهان و كاشان است و يكي از نمونه‌هاي قديمي مسكن جمعي در حاشيه خليج فارس محسوب مي‌شود. علاوه بر وسعت خانه و همچنين فضاهاي مختلف و متنوع آن، كاشي‌هاي ستاره‌اي شكلي كه در اين خانه به دست آمده است، همانند كاشي‌هايي است كه زينت بخش بناهاي مهم ايلخاني ايران همچون تخت سليمان و سلطانيه است. پيدايي اين مقدار كاشي كه يقيناً عنصر وارداتي به جزيره است نشان مي‌دهد كه اين عمارت به يكي از ثروتمندان كيش تعلق داشته است.

بخش كارگاهي و صنعتي: اين مجموعه درست در كنار دريا ساخته شده و داراي معماري و فضاهاي ناشناخته‌اي است. مجموعه كانال‌هاي افقي و زيرزميني و چاه‌هاي متعدد در گوشه و كنار، مجموعه‌ي بسيار جالب و نادري را تشكيل مي‌دهد كه هنوز عملكرد آن‌ها روشن نيست، اما به نظر مي‌رسد كه ارتباط مستقيم، با فعاليت‌هاي صيادي (صيد ماهي، مرواريد و مرجان) داشته و براي دسترسي آسان‌تر به دريا احداث گرديده است. شايد هم بتوان فرض كرد كه اين راهروها و كانال‌ها راه‌هاي مخفي بوده است كه در مواقع هجوم و حمله اهالي شهري مي‌توانسته‌اند به طور اضطراري از آن ها استفاده كنند.

مجموعه حمام: اين مجموعه شامل حمامي است با صحن‌هاي متعدد و حصار آن به مساحت تقريبي ۵۰۰ مترمربع. سربينه و گرمخانه و تون حمام در جنوب بخش ذكر شده قرار گرفته و توسط راهرو سرپوشيده‌اي از آن جدا شده است. دو خزينه كوچك و بزرگ در جنوب گرمخانه آخرين بخش ساختمان را تشكيل داده‌اند.

باستان شناسان معتقدند اين حمام كه شايد در نوع خود از قديمي‌ترين حمام‌هاي ايراني باشد كه طي كاوش‌هاي باستان‌شناسي كشف و شناخته شده است، و دو دوره متمايز و مجزا از هم دارد (دوره ايلخاني – دوره تيموري) با توجه به ظرفيت محدود حمام و با در نظر گرفتن ديوار بيروني سراسري كه تا مجموعه عمارت اعياني كه در جنوب شرقي حمام و به فراز تپه‌اي بلند قرار گرفته امتداد يافته است. به نظر مي‌رسد كه اين بنا حمامي خصوصي بوده و به صاحب مجموعه اعياني تعلق داشته است.

در منتهى اليه بخش شمالى شهر حريره ، كنار ساحل بلند صخره اى و با فاصله كمى از دريا ، پستى و بلندى ها ادامه دارد ، كه بقاياى ديوارها ، چاه ها و كانال هاى آب در آن نظر بيننده را به سوى خود جلب مى كند . در ايتدا تصور مى شد كه اين آثار هيچ ارتباطى به هم ندارند و فقط مى شد حدس زد كه اين آثار قسمتى از شهر قديم حريره بوده و به نوعى با فعاليت هاى دريايى ارتباط دارند .

در مجاورت اين آثار ، و در كنار ساحل صخره اى كه تقريباً چهار تا پنج متر از سطح دريا بلندتر است و قسمتهاى زيادى از آن به مرور زمان به دريا ريخته ، تعدادى چاه و پلكانى كه راه به دريا دارد و حفر شده است . قطر دهانه چاه ها اغلب دو متر است و عمق آن تا سطح درياست .

در كناره ساحل شهر حريره و در مجاورت مجموعه صنعتى ، شش چاه و يك پلكان سنگى در بيرون مجموعه و چهار چاه در داخل مجموعه كه در حين حفارى ديده شد وجود دارد .

اين چاه ها به كانال هاى زيرزمينى راه مى بايد كه دهانه آنها در مقطع ساحل صخره اى مثل دريچه اى رو به دريا باز مى شود . اين كانال هاى افقى و زيرزمينى چاه ها را در گوشه و كنار مجموعه صنعتى و جتى داخل اتاق ها و راهروها هم حتى مى توان ديد . عملكرد اين مجموعه جالب چندان مشخص نيست . ولى آنچه مسلم است ارتباط مستقيم با فعاليت هاى صيادى و صيد ماهى ، مرواريد و مرجان داشته و براى دسترسى آسان تر به دريا ساخته شده است .

در دهانه خليجى كه در سمت شرق اين مجموعه قرار گرفته توده هاى صدف ها و گوش ماهى هاى شكار شده را مى توان ديد كه نشانه ى فعاليت هاى صيادى مخصوصاً صيد مرواريد در گذشته است .

اتاق هايى با كف شيار دار حريره :

يكى از فضاهاى جالب توجه مجموعه صنعتى شهر حريره ( اتاق با كف شيار دار ) است .

اين اتاق كف كاملاً عجيب و ناشناخته اى داشته به اين معنى كه با شيب ملايم از شمال به جنوب امتداد مى يافت و كف آن به صورت در اصطلاح گرده ماهى (اصطلاح بومي) و يا بالشتك با ملاتى از نوع تركيب پودر سنگ هاى مرجانى و آهك و نوعى ساروج شكل گرفته بود .

اين ويژگى در هيچ يك از محوطه ها و تپه هاى باستانى و تاريخى و اسلامى ايران كشف و شناخته شده نيست . وقتى از چند نفر از مركز پرورش صيد مرواريد كيش در مورد اين نوع معمارى پرسيده شده ، چنين نظر دادند اين عنصر معمارى كه با شيبى ملايم به حوضچه اى كوچك با ابعاد 1×1متر يا 1×5/2 مترو عمق نيم متر ختم مى شود ، ارتباط با فعاليت هاى صيد مرواريد دارد و در سطح آنها صدف ها را خشك كرده و به آب مى بسته اند تا مرواريد هاى ريز را نيز بتوان به دست آورد .

اما اگر چنين بود مى بايست آثار و بقاياى صدف ها در سطح اين شيارها و يا در حوضچه ها باقى مانده باشد ، اما چنين نيست .

سرانجام با نظرخواهى از باستان شناسان ، آقاى رمى بوشارلا ، باستان شناس فرانسوى كه تجربه و سابقه كار ممتد در ايران و امارات متحده عربى دارد ، نظر دارد كه اين تأسيسات صرفاً جهت استحصال (حاصل)شيره خرما بوده و نمونه اى از آن در كاوش هاى وى در امارات به دست آمده است .

شايد اگر به مردم بومى جزيره كيش مراجعه مى شد ديگر فضاى اين اتاق آنقدر عجيب و ناشناخته نبود

در يكى از بازديدهايى كه توسط هيئت علمى و به راهنمايى بوميان انجام شد يكى از بوميان اظهار داشت كه تا قبل از تخريب خانه هاى ماشه ، انبارهايى با كف جوى و پشته – نظير آنچه كه هم اكنون در بخش كارگاهى شهر حريره ديده مى شود – در اغلب خانه هاى بزرگ وجود داشت و از اين انبارها براى نگهدارى خرما استفاده مى شد.

بنا به گفته بعضى ها اين خرما ها بر روى هم انياشته و فشرده مى شد و به وسيله راه هاى كوچكى به صورت راه آب شيره به طرف خمره هاى بزرگى كه در زير اين راه آبها قرار مى دادند منتقل شده و شيره خرما جمع آورى مى شد